MedaKitap
Bir dakika bazen insan hayatında çok önemli. Çoğu zaman bol bol harcadığımız, geçtiğinin farkında bile olmadığımız zamanı saymaya yarayan zaman ölçmeye yarayan birimlerden biri. Voltaire, “Candide” adlı eserinde zamanı, hem en uzun hem en kısa, hem en değerli hem en ucuz olarak tarif ediyordu. Dakika sözcüğü Arapçada dikkat sözünden geliyor. İncelik, süzülmüşlük anlamlarındaki dakik sözcüğünden dakik, dakika sözleri türetilmiş. Dakika aslında çok ince, arınmış, süzülmüş toz, un anlamlarına da geliyor. Sözcük zamanla anlam genişlemesine uğramış ve dilimizde bir saatin altmışta biri olan zaman ölçüsü karşılığında kullanılır olmuş. İngilizce’de dakika anlamına gelen “minute” sözcüğüyse Latince’den geliyor. Sümerlerin ve Babillilerin altmış tabanlı sisteminde bir birimi anlatmak için Latince’de kullanılan “para minuta prima” (ilk küçük dilim) sözünden alınma bir sözcük “minute”. Saniye anlamına gelen “second” sözcüğüyse “partes minutae secundae”, “ikinci küçük dilim” anlamında kullanılıyor. Zamanla sadece ikinci sözcüğü söylenir olmuş Aslında saniye sözcüğü de, Arapça iki anlamına gelen “sâni” sözünden türetilmiş. Aynı şekilde üç demek olan salis, zamanı üçüncü kez altmışa bölmenin ölçüsünü gösteriyor ve biz bunu günümüzde salise olarak kullanıyoruz.
Yer Adları:
Kayseri:
Kayseri isminin kökeninde ünlü Roma imparatoru Julius Caesar’ın adı yatıyor. Roma imparatorluğu’nda güçlü devlet adamı Cesar’ın adı imparatorlukta onun ölümünden sonra İmparator anlamında unvan olarak kullanılmaya başlamıştı. Roma İmparatorlarına Caesar diye hitap edilirdi. Bu sözcük zamanla değişerek Kaiser haline büründü. Kayseri’nin bugün bulunduğu yerde eskiçağda antik Mazaka kenti bulunuyordu. Bölgeyi ele geçiren Roma İmparatorluğu buraya, “İmparator’un kenti” anlamına gelen “Kaisaria” adını verdiler. Böylece bölgenin Roma toprakları olduğu vurgulanıyordu. Bu sözcük günümüzde halen Kayseri olarak kullanılıyor.
Bölgede bulunan Erciyes Dağı’nın adıysa Güney Amerika ülkesi Arjantin’le aynı kökten geliyor: arg. Arg sözcüğü eski Hint-Avrupa dillerinde, gümüş renkli, beyaz anlamına geliyor. Bu sözcük sonra argos olarak Yunancaya, arazauş olarak eski Pers diline geçmiş. Latince gümüş anlamındaki argentum sözünün kökeni de bu sözcük. Erciyes dağı, başı sürekli karla kaplı, beyaz bir dağ olduğu için “Argaios” yani “Akdağ” adını almış. Argaios sözcüğü halk arasında söylene söylene Erciyes’e dönüşmüş.
Güney Amerika’nın keşfi sırasında yörede bulunan zengin gümüş madenleri bölgeye adını vermiş. Latince’de gümüş için kullanılan “argent” sözcüğünden yola çıkılarak buraya gümüş ülkesi Argentina, yani Arjantin adı verilmiş.
Kısa Kısa Kısa…
Kanarya: Güzel ötüşlü bir kuş olan kanaryanın adı, günümüzde İspanya’ya bağlı Kanarya Adaları’ndan geliyor. Bu kuş Kanarya adalarından Avrupa’ya getirilip yetiştirildiğinden bu adı almış. Adaya bu adı Romalılar vermiş. Kanarya adalarının en büyüğü olan Büyük Kanarya adasında yaşayan yöreye özgü köpeklerden dolayı adanın adı Insularia Canaria, yani köpekler adası olarak anılıyormuş. Latince Canis (köpek) sözcüğünden türetilen canaria, bugün bir kuş türünün adı.
Komşu: Eski Türkçedeki konşı sözünden evrilmiştir. Sözcüğün kökeni yerleşme oturma anlamında kullanılan “kon” sözü. Konşı sözü yoldaş, arkadaş birikte oturan kimse anlamına geliyor. Göçebe boylar bir yere yerleştiğinde yani konduğunda çevresindeki birlikte kondukları insanlar için söylenirmiş. Benzer biçimde karşılıklı oturmak, karşılıklı konmak köklerinden konuşmak sözcüğüne de dilimizde rastlıyoruz.
Mukavva: Arapça kuvve (sağlamlık, dayanıklılık, kuvvet) sözcüğünden türetilmiş. Anlamı güçlü kuvvetli duruma getirmek.
